Οι εκκλησίες της Λέρου
Πίστη, ευλάβεια και απλότητα μέσα στους αιώνες.
Οι εκκλησίες της Λέρου φέρουν την ξεχασμένη σεμνότητα της απλότητας και της θρησκευτικής ευλάβειας που όταν κοιτάξεις καλύτερα καταλαβαίνεις ότι είναι η πορεία της πίστης μέσα στον χρόνο.
Οι εκκλησίες της Λέρου είναι πολλές και διάσπαρτες στο νησί μαζί με μικρά μονόχωρα κεραμοσκέπαστα εκκλησάκια της μεταβυζαντινής περιόδου. Μοσχομυρίζουν από τα φρέσκα λουλούδια που φέρνουν οι γυναίκες από τους κήπους τους για να τις στολίσουν. Με εξαιρετικά ξυλόγλυπτα τέμπλα και ψηφιδωτά προηγούμενων αιώνων (13ος – 18ος), σπάνιες εικόνες και δεσποτικούς θρόνους, ξύλινους γυναικωνίτες με στριφογυριστές στενές σκάλες, αναδεικνύονται μέσα από τη θρησκευτική παράδοση, τις ιστορίες των θαυμάτων και τα έθιμα που διατηρούνται έως σήμερα. Με ατμόσφαιρα επιβλητική, κατανυκτική και ταυτόχρονα προσιτή και οικεία προσφέρουν μια ανεπανάληπτη εμπειρία στον επισκέπτη.
Εκκλησία της Παναγιάς του Κάστρου. Η εκκλησία της Παναγίας που δίνει στο Κάστρο και το όνομά της, «Κάστρο της Παναγιάς», αποτελεί το πιο σημαντικό θρησκευτικό και πνευματικό σύμβολο του νησιού. Στην εκκλησία σώζεται η εικόνα της Παναγίας της Οδηγήτριας που σύμφωνα με τη θρησκευτική παράδοση εμφανίστηκε στο νησί την εποχή της Εικονομαχίας (9ος αι.) από τη θάλασσα και εγκαταστάθηκε με τρόπο θαυματουργικό στην πυριτιδαποθήκη του Κάστρου ανάμεσα σε δυο αναμμένες λαμπάδες. Προς τιμή της οικοδομήθηκε ο ναός στο ίδιο σημείο. Στη σημερινή του θέση ο ναός οικοδομήθηκε το 1669. Έως το 1719 ο αρχικός μικρός ναός ανακαινίσθηκε και διευρύνθηκε πολλές φορές. Η εικόνα της Παρθένου που βρίσκεται στην εκκλησία θεωρείται θαυματουργή.
Παναγία Γουρλομάτα (Δρυμώνας)
Η Εκκλησία της Παναγιάς Γουρλομάτας είναι μια θολωτή εκκλησία με ημικυκλική αψίδα που χτίστηκε από υλικά αρχαιότερων ναών. Οι τοιχογραφίες της είναι του 14ου αιώνα (1324;) και χαρακτηριστικά δείγματα επαρχιακής τέχνης ενώ σε επιγραφή αναφέρεται ότι στην εκκλησία έγιναν επισκευές το 1327.
Μονή Αγίων Αγγέλων (Κολούκι – Δρυμώνας)
Αποκαλείται και Κυρά των Αγγέλων. Το μοναστήρι αποτελεί τάμα της γερόντισσας Γαβριηλίας (Παπαγιάννη), η οποία μετά από μια πολύχρονη ιεραποστολική και ανθρωπιστική δράση, τελείωσε τον οσιακό βίο στη Λέρο το 1992. Ο θεμέλιος λίθος τέθηκε το 1994 από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο, το καθολικό και η ανατολική πτέρυγα χτίστηκαν από τις εν Χριστώ αδελφές και υποτακτικές της γερόντισσας, ενώ οι άλλες τρεις πτέρυγες έγιναν με τη φροντίδα της Μητρόπολης Λέρου Καλύμνου και Αστυπάλαιας. Το τοπίο είναι ερημικό, υποβλητικό, θυμίζει τα Καρούλια του Αγίου Όρους. Παλαιοχριστιανικά ερείπια μαζί με τον ναό του Αποστόλου Πέτρου μαρτυρούν ότι ο χριστιανισμός στην περιοχή άνθιζε επί αιώνες.
Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος (Λακκί)
Τρίκλιτη βασιλική με τρούλο ίσως η σημαντικότερη εκκλησία της Λέρου, χάρη στον ζωγραφικό της διάκοσμο του 13ου αι. και το εξίσου σημαντικό τεχνοτροπικό έργο την παράσταση της Μετάληψης της Οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας. Εικάζεται ότι προέρχεται από μεγάλο ζωγράφο που είχε κληθεί από την μονή της Πάτμου. Η εκκλησία χτίστηκε τον 11ο αι. πάνω σε ερείπια παλαιοχριστιανικής εκκλησίας από την οποία σώζονται ακόμα ψηφιδωτά.
Αγία Παρασκευή
Ναός ιστορικός και επιβλητικός, παλιά μητρόπολη του νησιού που βομβαρδίστηκε πολλές φορές από τους Γερμανούς στη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου και ισάριθμες φορές επισκευάσθηκε από τους κάτοικους του νησιού. Κάθε χρόνο στις 25 Ιουλίου γιορτάζεται με ιδιαίτερη λαμπρότητα η μνήμη της οσιομάρτυρας Παρασκευής.
Παναγία Καβουράδαινα (Ξηρόκαμπος)
Γραφικό εκκλησάκι χτισμένο το μισό πάνω στα βράχια της ακτής. Εκεί υπάρχει μια εικόνα της Παναγίας στην οποία απεικονίζεται ένα καβούρι να κρατάει στις δαγκάνες του την Παναγία. Σύμφωνα με την παράδοση, ένας ψαράς που μάζευε διάφορά κοχύλια από τα βράχια της περιοχής, δαγκώθηκε από έναν κάβουρα. Ξαφνιασμένος είδε σε μια σχισμή στα βράχια την εικόνα της Παναγίας. Προσευχήθηκε και η πληγή έκλεισε. Βλέποντας το θαύμα πήρε την εικόνα και με ευλάβεια την πήγε στην εκκλησία διηγούμενος στους συμπατριώτες του τι συνέβη. Το ίδιο βράδυ είδε ένα όνειρο με μια μαυροφορεμένη γυναίκα που του είπε: «να με ξαναβάλεις στο ίδιο σημείο που με βρήκες». Την άλλη μέρα το πρωί ξαναβρέθηκε η εικόνα στο ίδιο σημείο των βράχων, που ήταν και την προηγούμενη. Τότε αποφασίστηκε να χτιστεί μια μικρή εκκλησία στο σημείο που βρέθηκε η εικόνα στα βράχια.
Στο δυσπρόσιτο εκκλησάκι οδηγούν πολλά σκαλοπάτια ανάμεσα στα βράχια. Γιορτάζει τον Δεκαπενταύγουστο.
Ευαγγελισμός
Τρίκλιτος σταυροειδής με τρούλο η οικοδόμηση του κράτησε δύο χρόνια (1860-62). Μετά από ανακαινίσεις εσωτερικά και εξωτερικά διατηρείται σήμερα σε εξαιρετική κατάσταση και αξίζει να δείτε σε αυτόν οικοδομικά στοιχεία μοναδικής ομορφιάς και τέχνης. Λαξευμένες πέτρες και πλίνθοι τοποθετημένοι κατά τη Βυζαντινή τεχνοτροπία σχηματίζουν σφαιρικά τόξα, βάσεις και στεφάνια. Τον θόλο κοσμεί ο Παντοκράτορας αναγεννησιακής τεχνοτροπίας του γνωστού Καλύμνιου ζωγράφου Αντώνη Καραφυλλάκη και τη βάση του οι τέσσερις Ευαγγελιστές, ίδιας τεχνοτροπίας, ίσως έργα του ίδιου. Τα δέκα κιονόκρανα του ναού είναι δωρικού ρυθμού, ενώ τα σταυροθόλια που διατηρούνται σε άριστη κατάσταση στα κλίτη και στο γυναικωνίτη απαρτίζονται από βυζαντινούς πλίνθους. Αριστούργημα οικοδομικής τέχνης αποτελεί και η κυκλική σκάλα που οδηγεί στο γυναικωνίτη. Κάθε σκαλοπάτι είναι ένα κομμάτι λαξευμένης πέτρας στην περιφέρειά του εντοιχισμένο, στο κέντρο δημιουργεί δακτυλίδι και είναι συνδεδεμένα μεταξύ τους με μολύβι (το πιο πιθανό) σύμφωνα με την τεχνική της εποχής. Τα οικοδομικά στοιχεία του ναού αποκαλύφθηκαν σε εργασίες συντήρησης και μετά από την αφαίρεση αλλεπάλληλων στρωμάτων
παλαιότερων επιχρισμάτων. Εξαιρετικό και το ξυλόγλυπτο τέμπλο, ο Αρχιερατικός Θρόνος και ο Ιερός Άμβωνας (1912), έργα του Ρόδιου ξυλογλύπτη Ν.Γ. Τσιμέτα.
Άγιος Γεώργιος (Παρθένι)
Η πρώιμη χριστιανική εκκλησία του Αγίου Γεωργίου είναι χτισμένη τον 10ο αι. με αρχαία υλικά, πιθανώς από ερείπια του ναού της Άρτεμης. Ο ζωγραφικός του διάκοσμος τοποθετείται τον 18ο αι.
Άγιος Γεώργιος (Δρυμώνας)
Θολωτή εκκλησία με μεγάλη αψίδα και τοιχογραφία του 13ου – 14ου αι. στο εσωτερικό της.
Άγιος Πέτρος (Δρυμώνας)
Ορθογώνιο κτίσμα με χαμηλούς τυφλούς τρούλους, αρχιτεκτονικό στοιχείο διαδεδομένο και στα γειτονικά νησιά. Έχει χτιστεί πάνω στα ερείπια μια πρώιμης Χριστιανικής τριπλής Βασιλικής.
Άγιος Ισίδωρος (Μερικιά)
Δίκαια συγκαταλέγεται ανάμεσα τα ομορφότερα εκκλησάκια της Ελλάδας. Σπάνιας ομορφιάς μικρό ξωκλήσι κτισμένο πάνω σε ένα βράχο μέσα στη θάλασσα. Μια στενή, τσιμεντένια λωρίδα μήκους 50 μέτρων το ενώνει με τη στεριά. Στο βυθό δίπλα στο βράχο που είναι χτισμένο διακρίνονται λείψανα από το βουλιαγμένο λιμανάκι. Το ηλιοβασίλεμα το μικρό ξωκλήσι μοιάζει να αναδύεται από τα νερά της θάλασσας δημιουργώντας μία από τις πιο όμορφες εικόνες ηλιοβασιλέματος στο Αιγαίο. Γιορτάζει στις 14 Μαίου.
Και ακόμη, μην παραλείψετε να δείτε τις Εκκλησίες του Χριστού και του Σταυρού στην περιοχή του Πλατάνου, του Αγίου Ζαχαρία στη Μερικιά, των Αγίων Αποστόλων στην Καμάρα. Οι δύο τελευταίες είναι οικοδομήματα με χαμηλούς τυφλούς τρούλους, αρχιτεκτονικό στοιχείο αρκετά διαδεδομένο και στα γειτονικά νησιά Πάτμο, Λειψούς, Κάλυμνο και Αστυπάλαια. Οι Άγιοι Απόστολοι στην Καμάρα, η Αγία Τριάδα στο Κάστρο, ο Άγιος Σπυρίδων στη Μερικιά και ο Aγιος Γεώργιος στο Παρθένι, διασώζουν ζωγραφικό διάκοσμο της περιόδου 13ος – 18ος αιώνας.
